Tantra

Tantra jest tym, co rozszerza poznanie. Tantry dzielą się na cztery klasy: krijatantra, czarjatantra, jogatantra i anuttaratantra. Dwie pierwsze dotyczą głównie rytuałów, pozostałe skupiają się bardziej na jogicznych drogach realizacji najwyższej prawdy. Podział związany jest z typami i charakterami ludzkimi, np. teksty krijatantry nadają się dla braminów i osób związanych z rytualizmem. Po raz pierwszy w historii duchowości Indii aryjskich zapanował kult Wielkiej Bogini. 

W hinduizmie Siakti, siła kosmiczna, uzyskała rangę boskiej matki. Reaktywowano religijne misterium kobiety, ponieważ każda stała się wcieleniem Siakti. Schemat filozofii sankhji uległ kontynuacji: duch, mężczyzna, purusza pozostaje bierny i kontemplacyjny, a prakryti pracuje, rodzi i żywi. Według mitu, wszechświatowi zagrażał demon Mahisza. Bogowie wysłali przeciw niemu płomienie swojego gniewu z ust. Ognie połączyły się przybierając postać bogini o osiemnastu ramionach, która pokonała demona.

Do buddyzmu przeniknęły dwa bóstwa żeńskie: Prajnaparamita, kreacja metafizyków i ascetów, wcielenie najwyższej wiedzy oraz Tara, epifania Wielkiej Bogini Indii tubylczych. Król Suczandra poprosił Buddę o jogę zdolną uratować ludzi w kalijudze. Budda objawił, że kosmos znajduje się w ciele człowieka, wyjaśnił znaczenie seksu i wyjaśnił jak opanować rytmy czasowe przez zdyscyplinowanie oddechu, aby wyrwać się z niewoli czasu. Ciało, żyjący kosmos i czas to podstawowe elementy sadhany tantrycznej.

Cechą tantryzmu jest antyascetyczna i antyspekulatywna postawa. Ciało reprezentuje kosmos i wszystkich bogów, a wyzwolenie może być osiągnięte tylko zaczynając od ciała. Często wiąże się to z czystą spontanicznością, realizacją własnego ja i zaakceptowaniem pustki jako swojej prawdziwej natury. Pustka (siunja) nie jest niebytem, przypomina brahmana wedanty i ma cechy diamentu. Tantryzm buddyjski określany jest mianem wadżrajana (wóz diamentowy). Łatwość drogi tantrycznej jest pozorna, pojawiło się zatem wiele nieprawidłowości w interpretacji. Wamaczarinowie wierzą w nadejście zjednoczenia z Siwą i Siakti w sposób rytualny, przez stosowanie wina, mięsa i miłości cielesnej. W istocie droga tantryczna zakłada z góry długą i trudną sadhanę. Rzeczywistość absolutna, prapodstawa, mieści w sobie wszelkie dwoistości i biegunowości zjednoczone, złączone ponownie w stanie zupełnej jedności. Celem sadhany tantrycznej jest zespolenie obydwu skrajnych przeciwieństw w duszy i ciele ucznia. Wtajemniczenie może być dokonane wyłącznie przez guru.

Istotną rolę odgrywa ikonografia. Medytując nad wizerunkiem trzeba przenieść się na płaszczyznę kosmiczną, gdzie rządzi odpowiednie bóstwo, a później je sobie przyswoić, wcielić w siebie świętą moc, która utrzymuje ten poziom i w pewnym sensie go stwarza. Duchowe ćwiczenie oznacza wyjście ze swojego wewnętrznego wszechświata i wniknięcie w różne światy pod rządami bóstw. Wizualizacja obrazu boskiego przejawia się w jego projekcji na ekran wewnętrzny przy zachowaniu całkowitej jasności i panowania nad sobą samym. Następuje identyfikacja z bóstwem, które obraz przedstawia, w celu obudzenia sił boskich drzemiących w człowieku. W buddyjskim tantryzmie realizacja doświadczalna siunji jest doświadczaniem prawdy.

Njasa polega na rytualnym przedstawieniu bóstw w różnych częściach ciała. Bóstwa rzutuje się przez dotykanie różnych miejsc swojego ciała. Przez zrównanie ciała z panteonem tantrycznym budzi się siły sakralne drzemiące w tym ciele. Mudra to realizacja określonych stanów świadomości przez hieratyczne gesty i pozycje, a więc przez rezonans odczuwany w głębszych warstwach istoty ludzkiej, wywołany przez ponowne odkrycie „posłannictwa” zawartego w każdym geście archetypalnym.

Tantryzm objawił dźwięki mistyczne, mantry i dharani jako narzędzia zbawienia. Przekazywane są z ust mistrza i mają nieograniczoną moc. Dharani, czyli to, co podtrzymuje albo obejmuje, już w czasach wedyjskich służyły jako narzędzia koncentracji. Fonemy odkrywane podczas medytacji wyrażają stany świadomości o strukturze kosmicznej. Mantry są przedmiotami, które reprezentują. Każdy bóg i każdy stopień świętości posiada pewien dźwięk mistyczny, który jest jego bytem. Wszechświat jest dźwięczny i barwny, gdyż cały kosmos ze swoimi bogami, poziomami i sposobami istnienia wyraża się w określonej liczbie mantr. Istnieje tajemny związek między głoskami i sylabami mistycznymi a subtelnymi organami ciała ludzkiego oraz między tymi organami a siłami boskimi drzemiącymi albo manifestującymi się w kosmosie. Kosmos w koncepcji tantrycznej jest wielką siecią mocy magicznych. Te same siły mogą być obudzone albo uporządkowane w ciele ludzkim za pomocą technik fizjologi mistycznej. Sens mantr polega na braku znaczenia i właśnie dzięki temu przez medytację prowadzą one do zrozumienia ontologicznej nierealności wszechświata.

* Artykuł opracowany na podstawie książki: M. Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, Warszawa 1984