Filarem myślenia magicznego jest przeświadczenie o możliwości oddziaływania na naturę. Magia homeopatyczna opiera się na zasadzie, że podobne powoduje podobne. Magia przenośna zakłada kontagialność rzeczy. Przedmioty, które pozostawały w styczności, nadal na siebie wpływają. W procesie konstruowania i uruchamiania systemu takiego myślenia zachodzi sprzężenie potrzeby wiary w magię z nieprzewidywalnością ludzkiej egzystencji i nieuchronnością śmierci. W sytuacjach newralgicznych, które zdają się zależeć wyłącznie od przypadku i nad którymi nie można w sposób zobiektywizowany zapanować, w obliczu własnej bezsilności, ludzie usiłują nadać słowu moc sprawczą. Siła myślenia magicznego tkwi w jego uśpionej naturze oraz paradoksalnie w jego pozornym braku sensu, będącym „prasensem” sensów wtórnych.
Słowo magia wywodzi się ze staroperskiego określenia magu, oznaczającego tego, który ma moc. W symbolice i myśleniu magicznym zawierają się wszystkie zjawiska, których nie można wytłumaczyć w sferze racjonalnej. Magia uznana jest za efekt niezrozumienia różnicy pomiędzy analogią a związkiem przyczynowo-skutkowym. Wyrosła z błędnie interpretowanych fenomenów łączących się z egzystencjalnymi problemami życia i śmierci. U jej podstaw stoi potrzeba trzymania pieczy nad poczuciem bezpieczeństwa i sprawowania kontroli nad nieprzewidywalnym losem, indywidualnym i społecznym. Pojawiają się w niej cztery zasadnicze elementy strukturalne: przedmioty do obrzędu magicznego (np. napoje, amulety, talizmany), magiczne słowa i formuły, sam ryt magiczny i uwarunkowania, którym podlega mag dokonujący obrzędów. Rytuały wyrażają magiczne podejście do rzeczywistości. Wynikają z odwiecznej tęsknoty człowieka za ingerencją w swoje przeznaczenie. U podstaw magii nie leży wiara, zaufanie i nadzieja na wysłuchanie, ale „tajemna” wiedza na temat automatycznych związków oddziaływania.
Magia opiera się na „społecznej wierze w skuteczność jej zabiegów”. Wyzwala przede wszystkim kontekst antropologiczny człowieka (nie)dokonującego analizy wolicjonalnej oraz (nie)myślącego o sobie jako o podmiocie tych działań. Kluczem do jej zrozumienia jest wymiar praktyczny, czyli zaspokojenie potrzeby zmiany stanu zgodnie z pragnieniem nadawcy. Nie przeszkadza tu nieświadomość różnicy między analogią a związkiem przyczynowym. Postulat traktowania magii jako pierwszej intelektualnej fazy rozwoju ludzkiej kultury odegrał ogromną rolę w badaniach nad dziejami cywilizacji.
Świat mityczno-magiczny, w którym wszystko przesycone jest wartościami, a przedmioty czują i myślą, systematycznie wypierany jest przez myślenie naukowe, ograniczające własności subiektywne na rzecz obiektywnych. Myślenie magiczne, determinowane kulturą i historią, przybiera na przestrzeni wieków różne formy. Podstawę, na której są zbudowane, niezmiennie stanowi uniwersalny, ponadhistoryczny i ponad przestrzenny rdzeń. Tradycja dostarcza współczesności gotowych wzorców. Jednostka nie zastanawia się nad logiką następujących po sobie czynności ani nie próbuje usprawiedliwiać swojego postępowania. Człowiek od chwili narodzin wprowadzany jest w grupowo zdeterminowane wyobrażenia, które formują jego percepcję. W przeciwieństwie do nauki, magia zdominowana jest przez emocje. Przejawy myślenia mitycznego nie są przywilejem ludzi sprzed epok, ale postawą wciąż aktualną, której zakres i moc przeplatają się z racjonalnością dzisiejszego człowieka w zróżnicowanym zakresie. Charakterystyczny dla społeczeństw pierwotnych typ myślenia magicznego ewoluował z czasem w kierunku większej dysocjacji poszczególnych sfer oraz dziedzin życia, co nie oznacza, że całkowicie zanika w społeczeństwach reprezentujących inny typ kultury. Magia zaspokaja pragnienie zrozumienia tego, co jest konstruktem doznań pozazmysłowych, nieuświadomionych symboli i mitycznych cieni, uśpionych w zakamarkach ludzkiego umysłu.
*Artykuł opracowany na podstawie książki: M. Buchowski, Magia. Jej funkcje i struktura, Poznań 1986
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz