Zaświaty

Życie wydaje się zbyt krótkie i ulotne, aby potraktować je jako skończoną całość. Nawet jeśli ludzkie ciało okazuje się nietrwałe, świadomość, czyli dusza, może przenieść się na inny poziom. Przekonanie o istnieniu mitycznych krain, niewidzialnych dla żyjącego człowieka, oraz światów o radykalnie odmiennym statusie, przenikających się równocześnie w pewien mistyczny sposób ze znaną rzeczywistością, jest jedną z cech charakterystycznych religijnej wyobraźni.  

Badając różne religie, można dostrzec, że myśl o śmierci stanowi istotę wszystkich wierzeń, mitów i misteriów. Najbardziej uporczywymi pytaniami, na które człowiek stara się odpowiedzieć poprzez swoje opowieści o podróżach zaświatowych, są te dotyczące odrodzenia, zmartwychwstania i przyszłego życia: Czy istnieje życie po życiu? Jaka jest relacja między tamtym życiem i tym, w jaki sposób żyjemy teraz? Nie są to wyłącznie dylematy związane z dobrem i złem lub z niebem i piekłem. Pojawiają się również nurtujące kwestie w zakresie rozwoju i poziomu oświecenia, jaki można osiągnąć podczas tego życia. 

Nawet nauka dostarcza dowodów na istnienie innego wymiaru. Pacjenci, którzy przeżyli śmierć kliniczną, w dość spójny sposób zdają relację ze swoich doświadczeń „po drugiej stronie”. W literaturze pięknej i przypowieściach mitologicznych podróże zaświatowe opisywane są znacznie barwniej, ale trwają o wiele dłużej i obejmują charakterystykę miejsc, z których zwykły człowiek nie może już powrócić.

Każda kultura wytworzyła swój własny obraz pośmiertnego królestwa. Zaświaty funkcjonują w relacji do konkretnego modelu kosmosu. Topografia mityczna zazwyczaj miesza się w opisie z topografią naturalną. Fantastyczne krainy często przenikają się w przestrzeni ze swoimi ziemskimi odpowiednikami lub umiejscawiane są gdzieś na obszarze ziemi bez precyzyjnego wskazania konkretnej lokalizacji. Zaświaty podlegają całkowitemu wyłączeniu spod władania czasu lub podlegają innej mierze rytmu jego upływu. W różnych podejściach religijnych inaczej waloryzuje się przestrzeń. Najczęściej „dół” postrzegany jest jako złowieszczy, zaś „góra” kojarzy się ze szczęśliwymi rajskimi krainami. 

W tradycjach, w których idea cykliczności odgrywa istotną rolę, życie i śmierć postrzegane są jako wzajemnie uzupełniające się elementy tej samej rzeczywistości. Jedną z najpiękniejszych metafor ludzkiej duszy odnaleźć można w shintoizmie. Według japońskiego mitu o reinkarnacji, wspólną pasją pewnego małżeństwa było uprawianie ogrodu. Wielką miłość do kwiatów wpoili swojemu synowi. Po ich śmierci z oddaniem pielęgnował ogród. Pewnej nocy chłopiec ujrzał we śnie rodziców zadowolonych z jego pracy. Później zamienili się w motyle i odlecieli. O świcie takie same motyle bohater mitu zobaczył w ogrodzie i zrozumiał, że symbolizują one dusze zmarłych.


* Artykuł opracowany na podstawie książki: M. Sacha-Piekło (red.), Zaświaty i krainy mityczne: Leksykon, Kraków 1999