Peter L. Berger w swoim "Świętym baldachimie" pokazał, że religia pełni w społeczeństwie rolę stabilizującą i legitymizującą porządek społeczny. Chroni społeczeństwo przed popadnięciem w chaos. Uwaga Bergera skupia się głównie na chrześcijaństwie. Jedynie w dwóch akapitach wspomina o buddyzmie, ale tylko o therawadzie i mahajanie. Według Bergera, "religia jest ludzkim przedsięwzięciem, które ustanawia święty kosmos. (...) religia jest kosmizacją w świętej formie. (...) Religia zakłada zatem kosmos, który zarówno transcenduje człowieka, jak i go obejmuje. Święty kosmos staje przed człowiekiem jako niezmiernie potężna rzeczywistość, inna niż on sam. (...) Religia to historycznie najpowszechniejszy i najskuteczniejszy instrument legitymizacji. Cała legitymizacja podtrzymuje społecznie zdefiniowaną rzeczywistość. Religia legitymizuje tak skutecznie, ponieważ nietrwałe konstrukcje rzeczywistości empirycznych społeczeństw odnosi do rzeczywistości ostatecznej". Legitymizacja instytucji społecznych przy pomocy religii jest tym skuteczniejsza, im lepiej ukrywa fakt sztucznego charakteru tej religii. Jedną z najistotniejszych cech religii jest sakralizacja władzy.
Główne założenia i tezy "społecznego tworzenia rzeczywistości", nazywane "elementami systemowymi", związane są z analizą i prezentacją życia religijnego. Problemem jest nie tylko odróżnienie tego, co uznawane jest za święte od tego, co uważa się za świeckie, ale także wskazanie, jak sacrum wyłania się z chaosu i trwa przed nim jako swoim strasznym przeciwieństwem. Swoiste subcredo dla tworzenia się świata religijnego wyrażają następujące stwierdzenia:
1) świętość stanowi "coś wystającego z normalnych zwyczajów codziennego życia" i chroni człowieka przed "terrorem anomii".
2) religia stanowi jeden z elementów procesów samoeksternalizacji ("nasączania rzeczywistości znaczeniem").
Świat religijny nie może istnieć i trwać bez podtrzymywania go przez ludzkie działania. Wszystkie społecznie tworzone światy są z natury nietrwałe. Działaniem podtrzymującym jest legitymizacja. Jej celem jest wskazywanie takich racji jego istnienia, aby jawił się ludziom jako oczywisty. Do realizacji tego celu służy równocześnie zobiektywizowana i zsubiektywizowana wiedza społeczna, a także instytucje społeczne (instytucje pokrewieństwa). Skuteczna legitymizacja zakłada ustanowienie symetrii pomiędzy obiektywnymi i subiektywnymi definicjami rzeczywistości. Religia jest zarówno legitymizowana przez instytucje, jak i legitymizuje je, nadając ostatecznie ważny status ontologiczny i sytuując w świętym i kosmicznym układzie odniesienia. To, co święte, pozostaje w układzie sprzężonym z tym, co świeckie, a uzależnione jest od historii życia konkretnych społeczeństw. Dla pierwotnych i archaicznych charakterystyczny jest schemat mikrokosmos-makrokosmos. W większych cywilizacjach uległ przekształceniu. Transformacje należy łączyć z racjonalizacją, sekularyzacją i demitologizacją.
Legitymizacji towarzyszą ciągłe działania:
1) przypominanie poprzez rytuał religijny;
2) ideacja, czyli odzwierciedlanie w umyśle pozaumysłowej rzeczywistości oraz legitymizacyjna solidarność.
Każde społeczeństwo jest wytworem człowieka i w sposób ciągły oddziałuje zwrotnie na swojego wytwórcę. Wspólnym przedsięwzięciem ludzkości jest budowanie świata. Wewnętrzne przyswojenie świata musi mieć miejsce w zbiorowości. Proces społeczny składa się z trzech kroków: eksternalizacja (rzutowanie istotny ludzkiej w świat poprzez fizyczne i umysłowe działanie), obiektywizacja (nabycie realności przez wytwory tego działania) oraz internalizacja (ponowne przywłaszczenie sobie rzeczywistości i przekształcenie jej ze struktur obiektywnego świata w struktury subiektywnej świadomości). Podstawowym celem kultury jest zapewnienie ludzkiemu życiu trwałych struktur, które są biologicznie nieosiągalne. Świat społeczny obiektywnie i subiektywnie tworzy nomos. W oparciu o język i za jego pośrednictwem buduje poznawczy i normatywny gmach, który w społeczeństwie uchodzi za "wiedzę". Społecznie ustalony nomos należy pojmować jako osłonę przed strachem.
* Artykuł opracowany na podstawie książki: P. Berger, Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, Kraków 2005.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz