Monastycyzm chrześcijański, jako forma życia religijnego opartego na wspólnotach, wyłonił się z ruchu anachoreckiego w Egipcie oraz Syrii w IV w. Ruch pustelników przybrał masowy charakter, więc zaczęli wybierać spośród swojego grona „ojców”, którzy kierowali pracą duchową wspólnoty. W kościele wschodnim reformę przeprowadził św. Bazyli Wielki, a jego reguła stała się podstawą prawosławnych wspólnot mniszych. W kościele zachodnim do podstawowych reguł monastycznych należą: Reguła św. Augustyna oraz Reguła św. Benedykta. W okresie wczesnego średniowiecza znaczenie odgrywały klasztory iryjskie jako ważne ośrodki cywilizacji. W XIII w. podczas tzw. reformy cluniackiej zredukowano kontakty mnichów ze światem zewnętrznym i ograniczono wstęp świeckim do klasztorów. W zakonach żebrzących mnisi nie rezygnowali ze służby duszpasterskiej poza klasztorem. Po kryzysie spowodowanym reformacją powstała nowa forma życia zakonnego, odciążonego od obowiązków liturgicznych i ograniczeń zakonników: księża zakonni, z których najbardziej znani są jezuici.
Wyróżnia się zakony:
- mnisze (benedyktyni, cystersi, kameduli, trapiści, kartuzi),
- żebrzące (franciszkanie, dominikanie, karmelici, trynitarze),
- kleryckie (jezuici, pijarzy),
- rycerskie (Krzyżacy, templariusze, Kawalerowie Maltańscy).
Benedyktyni. Św. Benedykt rozpoczynał swoje życie religijne w samotności, jako pustelnik mieszkający w grocie w Subiaco, niedaleko Rzymu. Przeniósł się na Monte Cassino, gdy zgromadzili się wokół niego uczniowie. Historię benedyktynów wytycza historia Reguły św. Benedykta, zredagowana w pierwszej połowie VI w. Rozkwit zakonu związany był z okresem reformy Kościoła w X w., a poważną rolę odegrały klasztory związane z opactwem Cluny. Klasztor wziął nazwę z łaciny: św. Benedykt wspomniał „claustra monasterii”, co oznacza zamknięcie, a więc opasanie murami. Wielkim obciążeniem było narzucanie przez władców od X do XVI w. tzw. opatów komendataryjnych. Poważny kryzys monastycyzmu nastąpił w okresie Oświecenia na skutek licznych kasat. Zakon Świętego Benedykta dał Kościołowi jedenastu papieży i kilkuset biskupów.
Benedyktyni przybyli do Polski wraz z czeską księżniczką Dobrawą, aby stworzyć podstawy administracji państwowej i kościelnej. Okres fundacji rozpoczął się w X w. i trwał do końca XIII w. Pierwsze klasztory funkcjonowały już za panowania Chrobrego. Kolejne fundacje pojawiły się po 1039 r. za czasów Kazimierza Odnowiciela i Bolesława Szczodrego. Opodal Gniezna stanęło opactwo mogileńskie, w pobliżu Poznania — lubińskie, a obok Krakowa — tynieckie. Późniejsze ośrodki powstawały głównie dzięki zewnętrznej pomocy możnowładców. Tyniec w XIII w. miał 3 dependencje. Mogilnu podlegały prepozytury w Kołobrzegu i w Dąbiu koło Gdańska, Lubin zyskał fundację w Jeżowie. W szczytowym okresie istniało około 40 placówek benedyktyńskich na obszarze Polski, w tym 8 opactw. Benedyktyni utracili klasztory na rzecz innych zakonów. Opactwo ołbińskie przeszło w ręce norbertanów. Cystersi przejęli Lubiąż, Krzeszów na Śląsku i Słupię. Fundacja Orłowej oznaczała utratę placówki cieszyńskiej, którą objęli dominikanie. Benedyktyni polscy zależeli od miejscowych biskupów. Przywilej tzw. egzempcji Tyniec zyskał dopiero w XVII w. Pod koniec XIV w., z fundacji królowej Jadwigi i Jagiełły, powstał klasztor benedyktynów słowiańskich na Kleparzu w Krakowie. Aktualnie w Polsce działają trzy klasztory benedyktyńskie: opactwo pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu, opactwo pw. Narodzenia NMP w Lubiniu i klasztor pw. Zwiastowania NMP w Biskupowie.
Cystersi. Zakon cystersów został założony w 1098 r. przez św. Roberta z Molesmes we Francji w Citeaux (Cistercium) koło Dijon. W latach 1113-15 powstały protoopactwa La Ferte, Pontigny, Clairvaux i Morimondo, które następnie dały początek nowym opactwom. W połowie XVII w. dokonał się podział zakonu na zwykłą i reformowaną obserwancję tzw. trapistów.
Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w 1149 r. do Brzeźnicy (Jędrzejów), a w 1153 r. do Łekna koło Wągrowca. W XII w. powstały opactwa w Lądzie, Lubiążu, Kołbaczu, Sulejowie, Wąchocku, Koprzywnicy i Oliwie. W XIII w. założono klasztory w Trzebnicy, podkrakowskiej Mogile, Kamieńcu Ząbkowickim, Henrykowie, Szpetalu, Obrze, Bledzewie, Szczyrzycu, Paradyżu, Koronowie, Rudach, Pelplinie, Przemęcie, Bierzwniku i Krzeszowie, w XIV w. - w Jemielnicy, a na początku XV w. - w Cieplicach Śląskich. W XVII w. cystersi sprowadzili się do Barda Śląskiego. Kasata zakonu nastąpiła w okresie zaborów na przełomie XVIII i XIX w. Obecnie działają opactwa w Krakowie Mogile, w Jędrzejowie, Szczyrzycu i Wąchocku oraz parafie w Oliwie, Henrykowie i Sulejowie prowadzone przez cystersów. Wszystkie polskie obiekty cysterskie i pocysterskie włączone zostały do Szlaku Cysterskiego, wytyczonego w 1990 r. na terenie Europy szlaku turystycznego.
Kameduli. Ideę eremicką w Kościele zachodnim odnowił założyciel zakonu kamedułów (1027 r.), św. Romuald, który skorzystał z bogatej tradycji wschodnich kolonii pustelniczych i doświadczeń św. Benedykta. Wraz z kilkoma uczniami założył on w X i XI w. wiele eremów we Włoszech, z których najsłynniejszym stał się klasztor w Campo di Maldoli na terenie Toskanii.
Do Polski pierwsi uczniowie św. Romualda – Jan i Benedykt – przybyli w XI w. Razem z towarzyszami (tzw. Pięciu Braci Męczenników) założyli erem w pobliżu Międzyrzecza Wielkopolskiego. W 1003 r. pogańscy chłopi napadli na klasztor, ograbili go i wymordowali zakonników. Impulsem do tworzenia następnych pustelni stał się ruch kontrreformacyjny. W 1603 r. kameduli sprowadzeni zostali ponownie przez Mikołaja Wolskiego i osadzeni na krakowskich Bielanach. Dzięki hojności możnowładców na terenie Polski powstało w XVII i XVIII w. osiem pustelni, z których dwie funkcjonują do dzisiaj: na krakowskich Bielanach i w Bieniszewie koło Konina. Klasztor kamedułów na Bielanach był pierwotną fundacją kartuską.
Franciszkanie. Wspólnota została założona w 1209 r. przez św. Franciszka z Asyżu. W 1223 r. Franciszek ułożył ostateczną wersję Reguły dla zakonników, którą zatwierdzili bracia na kapitule generalnej, a później papież Honoriusz III bullą Solet annuere. Reguła i życie braci mniejszych polega na zachowaniu świętej Ewangelii Pana naszego Jezusa Chrystusa przez życie w posłuszeństwie, bez własności i w czystości. 16 lipca 1228 r. papież Grzegorz IX ogłosił Franciszka świętym Kościoła rzymskokatolickiego.
Pierwsi franciszkanie pojawili się na ziemiach polskich w 1236 r. we Wrocławiu. Bolesław Wstydliwy sprowadził zakonników z Pragi do Krakowa, gdzie ufundował im klasztor w 1237 r. W XIII w. osiedlali się w Trzcinie, Zawichoście, Kaliszu, Nowym Korczynie, Nowym Sączu, Lelowie, Nieszawie, Pyzdrach i Radomsku, a w XIV w. w Dobrzyniu i Radziejowie na Kujawach.
Dominikanie. Zakon został założony w 1216 r. przez św. Dominika Guzmána "szczególnie dla kaznodziejstwa i zbawiania dusz". Powołaniem zakonników było kaznodziejstwo, oparte na solidnym przygotowaniu teologicznym, zwłaszcza pośród heretyckich wspólnot katarów, waldensów i albigensów. Papież Grzegorz IX powierzył im Urząd Inkwizycji. Klasztory powstawały w centrach miast i utrzymywały się z datków wiernych.
Do Polski pierwsi dominikanie, pod przewodnictwem Św. Jacka, przybyli z Rzymu w 1220 r. na zaproszenie biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. Najstarszy klasztor założony został w Krakowie w 1223 r. Kolejne placówki powstały we Wrocławiu, Sandomierzu, Gdańsku i Poznaniu. Do końca XVII w. na terenie całej Rzeczpospolitej istniało 45 klasztorów.
Karmelici. Początkowo byli to grupa samotnie żyjący eremici, których siedzibą była góra Karmel koło Hajfy w Palestynie. Św. Bertold przybył do Ziemi Świętej wraz z II krucjatą (1147-1149). Po jej zakończeniu zorganizował pustelników we wspólnotę. Sytuacja polityczna zmieniła się i na skutek krwawych prześladowań ze strony Saracenów zakonnicy musieli opuścić górę Karmel. Jako datę oficjalnej emigracji do Europy przyjmuje się 1238 r. Przybyli na Sycylię, a potem do południowej Francji i Anglii.
Do Polski karmelici zostali sprowadzeni w 1397 r. przez Jadwigę i Władysława Jagiellonów. W XVIII w. karmelici posiadali 86 klasztorów w pięciu prowincjach. W XIX w. rozbiory i represje przyczyniły się do kasaty większości ośrodków.
Trynitarze. Zakon założony został w 1193 r. w dobie wypraw krzyżowych przez św. Jana z Mathy i św. Feliksa de Valois, a następnie zatwierdzony w 1198 r. bullą papieża Innocentego III Operante divine dispositionis. Celem było uwalnianie niewolników chrześcijańskich z rąk muzułmanów.
Na ziemie polskie trynitarze zostali sprowadzeni za czasów Jana III Sobieskiego w okresie wojen tureckich. Działali w latach 1685-1907, ograniczając się do wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Ich zadaniem było wykupywanie Polaków z niewoli tatarskiej. Obecnie w Polsce mają dwa klasztory i należą do prowincji włoskiej.
Pierwsi franciszkanie pojawili się na ziemiach polskich w 1236 r. we Wrocławiu. Bolesław Wstydliwy sprowadził zakonników z Pragi do Krakowa, gdzie ufundował im klasztor w 1237 r. W XIII w. osiedlali się w Trzcinie, Zawichoście, Kaliszu, Nowym Korczynie, Nowym Sączu, Lelowie, Nieszawie, Pyzdrach i Radomsku, a w XIV w. w Dobrzyniu i Radziejowie na Kujawach.
Dominikanie. Zakon został założony w 1216 r. przez św. Dominika Guzmána "szczególnie dla kaznodziejstwa i zbawiania dusz". Powołaniem zakonników było kaznodziejstwo, oparte na solidnym przygotowaniu teologicznym, zwłaszcza pośród heretyckich wspólnot katarów, waldensów i albigensów. Papież Grzegorz IX powierzył im Urząd Inkwizycji. Klasztory powstawały w centrach miast i utrzymywały się z datków wiernych.
Do Polski pierwsi dominikanie, pod przewodnictwem Św. Jacka, przybyli z Rzymu w 1220 r. na zaproszenie biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. Najstarszy klasztor założony został w Krakowie w 1223 r. Kolejne placówki powstały we Wrocławiu, Sandomierzu, Gdańsku i Poznaniu. Do końca XVII w. na terenie całej Rzeczpospolitej istniało 45 klasztorów.
Karmelici. Początkowo byli to grupa samotnie żyjący eremici, których siedzibą była góra Karmel koło Hajfy w Palestynie. Św. Bertold przybył do Ziemi Świętej wraz z II krucjatą (1147-1149). Po jej zakończeniu zorganizował pustelników we wspólnotę. Sytuacja polityczna zmieniła się i na skutek krwawych prześladowań ze strony Saracenów zakonnicy musieli opuścić górę Karmel. Jako datę oficjalnej emigracji do Europy przyjmuje się 1238 r. Przybyli na Sycylię, a potem do południowej Francji i Anglii.
Do Polski karmelici zostali sprowadzeni w 1397 r. przez Jadwigę i Władysława Jagiellonów. W XVIII w. karmelici posiadali 86 klasztorów w pięciu prowincjach. W XIX w. rozbiory i represje przyczyniły się do kasaty większości ośrodków.
Trynitarze. Zakon założony został w 1193 r. w dobie wypraw krzyżowych przez św. Jana z Mathy i św. Feliksa de Valois, a następnie zatwierdzony w 1198 r. bullą papieża Innocentego III Operante divine dispositionis. Celem było uwalnianie niewolników chrześcijańskich z rąk muzułmanów.
Na ziemie polskie trynitarze zostali sprowadzeni za czasów Jana III Sobieskiego w okresie wojen tureckich. Działali w latach 1685-1907, ograniczając się do wschodnich ziem Rzeczypospolitej. Ich zadaniem było wykupywanie Polaków z niewoli tatarskiej. Obecnie w Polsce mają dwa klasztory i należą do prowincji włoskiej.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz