Chiny przetrwały najazdy koczowników i napór młodszych państw. Obronie przed atakami z zewnątrz sprzyjały naturalne granice: morze, góry i lasy. Izolacjonizm wynikał z płynącej ze starochińskich tradycji koncepcji władzy, zgodnie z którą Chiny są środkiem świata, a cesarz, Syn Nieba, panuje nad wszystkimi narodami. Poselstwa zagraniczne w XVII w. traktowano jak wasali przybywających złożyć należną cesarstwu daninę.
Zgodnie z ideami konfucjanizmu cesarze chińscy posiadali władzę absolutną. „Z mandatu nieba” mieli dbać o rozwój kraju, kontrolować wszystkie dziedziny życia i rozstrzygać wszelkie spory. Do skutecznego rządzenia krajem potrzebowali silnego aparatu administracyjnego. Rozbudowano zawodową biurokrację na szczeblu centralnym i lokalnym. Urzędnicy, którzy utrzymywani byli z posiadłości przypisanych do stanowisk lub z pensji państwowych, musieli wykazać się znajomością doktryny konfucjańskiej i gruntownym wykształceniem. Tradycyjny system państwowych egzaminów urzędniczych został wprowadzony w 596 r. W okresie panowania dynastii Tang system egzaminów został znacznie rozszerzony i podzielony na trzy stopnie: xiucai, mingjing i jinshi.
Wojny opiumowe to wojny prowadzone przeciwko Chinom: przez Wielką Brytanię w latach 1839–1842 oraz przez Wielką Brytanię i Francję w latach 1856–1858 i 1859–1860. Pretekstem do wszczęcia walk stało się zniszczenie przez władze chińskie ładunku opium z kontrabandy brytyjskiej. Na początku XIX w. handel opium przez Imperium Brytyjskie był głównym źródłem finansowania ekspansji kolonialnej i utrzymania brytyjskiej władzy w Indiach i innych koloniach. Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska używała opium jako waluty, którą płaciła za chińskie towary. Wojny zakończyły się klęską Chin. Na mocy traktatów w Nankinie (1842), Tianjinie (1858) i Pekinie (1860) utraciły na rzecz Wielkiej Brytanii wyspę Hongkong i przylegający do niej półwysep Kowloon, musiały otworzyć dla okrętów angielskich i francuskich większość swoich portów morskich, zalegalizować handel opium oraz zapłacić wysokie kontrybucje. Wykorzystując osłabienie Chin, USA i Rosja wymusiły podobne ustępstwa. Misjonarze chrześcijańscy uzyskali prawo do szerzenia religii i posiadania własności na terenie Chin.
W drugiej połowie XIX w. znaczny obszar Chin pozostawał w ogniu Powstania tajpingów. Doszło do serii rewolt ludowych, zwłaszcza w prowincjach południowych, które najbardziej ucierpiały wskutek brytyjskiej ekspansji. Bunty stały się zarzewiem wielkiego ruchu o charakterze religijno-militarnym. Przywódcą został charyzmatyczny mistyk, Hong Xiuquan, który proklamował w 1851 r. utworzenie Niebiańskiego Królestwa Wielkiego Pokoju. Główną przyczyną rozgromienia sił tajpingów była interwencja mocarstw zachodnich. Powstanie ostatecznie upadło w 1864 r.
W północno-wschodnich Chinach doszło do zbrojnych wystąpień ludowych w latach 1899-1901, skierowanych przeciwko cudzoziemcom i dynastii Qing. Inspiratorem Powstania bokserów było tajne stowarzyszenie o nazwie „Pięść w imię sprawiedliwości i pokoju” (Yihequan). Bunt zdławiła interwencja wspólnego korpusu ośmiu mocarstw sprzymierzonych z Japonią. Po upadku powstania zaczęły się tworzyć pierwsze opozycyjne ugrupowania republikańskie, które dzięki rewolucji Xinhai z 1911 r. doprowadziły do obalenia monarchii.
Północno-zachodnie Indie znalazły się najpierw w granicach imperium perskiego, a następnie zostały podbite przez Aleksandra Macedońskiego i jego hellenistycznych spadkobierców. W VIII w. dostały się pod panowanie Arabów. Kupcy arabscy zmonopolizowali handel towarami indyjskimi. Ominięcie tego pośrednictwa stało się jednym z głównych celów Europejczyków i doprowadziło do wielkich odkryć geograficznych.
Dynastia Wielkich Mogołów, muzułmańskich potomków Tamerlana i Czyngis-Chana, rządziła Indiami od 1526 r. Krwawo rozprawiała się ze wszystkimi nieprzestrzegającymi twardego prawa islamu. Pozostawiła po sobie zgliszcza hinduskich świątyń, ale też dobrze prosperujące szlaki handlowe i cuda architektury, jak Tadż Mahal, mauzoleum wzniesione na pamiątkę przedwcześnie zmarłej cesarzowej. Zaciekła i bezwzględna walka o władzę kontrastowała z imponującym rozwojem sztuki, architektury i nauki. Upadek imperium w 1857 r. był dziełem gubernatorów na służbie Imperium Brytyjskiego.
Z osiągnięć i wzorców chińskich czerpała Japonia. Dla Japończyków ważniejsza niż propagowana przez konfucjanizm służba państwu była jednak wierność tradycjom przodków i lojalność wobec własnego rodu. Możnowładcy tworzyli system administracji wojskowej, na czele którego stał szogun, dożywotnio sprawujący władzę nad swoimi wasalami. Szogunat przetrwał w Japonii do XIX w. Podstawą była warstwa wojowników – samurajów, utrzymująca się z posiadłości ziemskich uprawianych przez chłopów. Istniał kodeks samurajski, którego głównymi hasłami były: wierność, posłuszeństwo, honor.
W 1603 r., w wyniku zwycięstwa w wojnie domowej, do władzy w Japonii doszedł feudalny ród Tokugawa. Ograniczyli rządy cesarza (mikado), sprowadzając jego rolę jedynie do funkcji reprezentacyjnych. Obywateli poddano ścisłej kontroli administracji centralnej, która poprzez system nakazów określała podatki, obowiązki, sposób zachowania się, ubierania i życia poszczególnych grup społeczeństwa. Obowiązywały zasady oparte na neokonfucjanizmie, które głosiły ścisłe posłuszeństwo wobec władz. Buddyjskie klasztory znajdowały się pod kontrolą szogunów.
W 1639 r. zamknięto granice, aby uchronić kraj przed wpływami zewnętrznymi, zwłaszcza przed szerzeniem się chrześcijaństwa. Handel zagraniczny ograniczono do faktorii chińskich i holenderskich utrzymywanych w Nagasaki. Scentralizowane i sprawne zarządzanie początkowo sprzyjało rozkwitowi gospodarki, kultury i sztuki. Klęski żywiołowe, w połączeniu z korupcją władz i zapóźnieniami technicznymi związanymi z autarkią kraju, spowodowały zahamowanie rozwoju gospodarczego. W konsekwencji narastały niepokoje społeczne i wybuchały rewolty chłopów oraz ubogiej ludności w miastach.
W 1853 r. rząd USA wysłał do Japonii wojskową ekspedycję pod dowództwem Matthew Perry’ego z propozycją udostępnienia portów dla amerykańskich baz handlowych i zaopatrzeniowych dla statków wielorybniczych. Wobec odmowy rok później Perry przybył ponownie na czele floty okrętów wojennych i, po demonstracji kanonierek amerykańskich, szogun zgodził się na zawarcie traktatu w Kanagawie, zgodnie z którym otwarto na handel ze Stanami Zjednoczonymi dwa porty, Shimoda i Hakodate.
W 1868 r., w wyniku wojny domowej boshin, doszło do restauracji Meiji. Samurajowie z zachodnich domen feudalnych obalili szogunat Tokugawów, zmuszając ostatniego z nich, Yoshinobu, do ustąpienia. W imieniu cesarza Mutsuhito i za jego zezwoleniem władzę przejął rząd tymczasowy, złożony z czołowych przywódców rewolucji oraz najważniejszych urzędników cesarskich. Ustrój polityczny nabrał ostatecznego kształtu w roku 1889 r. po ogłoszeniu konstytucji. Głównym celem polityków Meiji było stworzenie mocarstwa, którego filar stanowiłoby dobrze zorganizowane i zmodernizowane społeczeństwo. Pierwszym krokiem było zlikwidowanie domen feudalnych (hanów). Dawną nomenklaturę feudalną zastąpiono mianowanymi w Tokio urzędnikami, waluty ujednolicono, a jedynym poborcą podatków stał się rząd. W 1872 r. wprowadzono powszechny obowiązek szkolny dla dzieci obojga płci. Do programu weszły cele gospodarcze, a zwłaszcza doprowadzenie do przyspieszonej rewolucji przemysłowej poprzez odgórną stymulację krajowej produkcji. Zatrudniono zagranicznych fachowców, głównie na stanowiskach doradczych.
Wraz z restauracją władzy cesarskiej politycy Meiji mocno zaangażowali się w utwierdzenie jej autorytetu poprzez religię. Zgodnie z konstytucją w Japonii istniała wolność religijna wobec wyznań, które są „nieszkodliwe dla porządku społecznego i niesprzeczne z obowiązkami poddanych”. W praktyce krytyce poddano buddyzm, usiłując obalić jego dominującą pozycję. Wiele świątyń buddyjskich przekształcono w chramy shintō, które uznawano za instytucje państwowe, powołane do przestrzegania „narodowych obyczajów”. Mimo zniesienia prześladowań i wpuszczenia misjonarzy, odsetek chrześcijan wśród ludności japońskiej nie przekroczył 1%.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz