Vardzia

Skalne miasta stanowią doskonały przykład ścisłej współpracy człowieka z naturą. Jaskinie zapewniały schronienie, jednak ukryta we wnętrzu góry sieć korytarzy pomiędzy nimi nie ingerowała w estetykę krajobrazu. Widoki na rozległą panoramę oraz trudny dostęp do wysoko ulokowanych komnat zapewniały mieszkańcom bezpieczeństwo i możliwość szybkiej reakcji na ewentualny atak. Zespół miejski Vardzi powstał w latach 1184-1213 w zachodniej ścianie głębokiego kanionu rzeki Mt'k'vari. Fundatorką była najwybitniejsza królowa Gruzji - Tamar z rodu Bagratydów.

W okresie prosperity na 13 kondygnacjach ukrytych w zboczu góry Eruszeli znajdowało się ponad 3000 komnat z niezwykłą infrastrukturą obejmującą układ tuneli, korytarzy i schodów oraz system wodno-kanalizacyjny. Zamaskowane wejścia do miasta zlokalizowane były w pobliżu rzeki. Współcześnie Vardzia nazywana jest "plastrem miodu". Trzęsienie ziemi w 1283 roku pozbawiło miasto skalnej zasłony i rozkruszyło 2/3 tego architektonicznego cudu. Zniszczenia dopełnili Persowie, rabując wszystkie kosztowności i dzieła sztuki sakralnej oraz mordując lub uprowadzając do niewoli mieszkańców. Wewnątrz wykutego w skale Kościoła Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny zachowały się jedynie piękne freski. Obecnie mieszka tutaj kilkunastu mnichów, a towarzystwa dotrzymują im jaskółki, gniazdujące na sklepieniach dawnych królewskich komnat.